Ćwiczenia, zadania, gry szkoleniowe, gry symulacyjne i symulacje często są traktowane jako jeden zbiór narzędzi szkoleniowych. Jeśli dodamy do tego odgrywanie ról i techniki interaktywne, to nie trudno pogubić się w tym wachlarzu metod edukacyjnych. Przyjrzyjmy się zatem czym charakteryzują się gry szkoleniowe, aby łatwiej było je odróżnić.
Mimo, że wielu autorów dokonało już prób podziału gier w oparciu o różne kryteria, to nadal brakuje jednoznacznej klasyfikacji, która nazwałaby całą różnorodność form jaką oferuje świat gier szkoleniowych. Przyczyną trudności w stworzeniu takich typologii jest sama natura gier.
Jedną z ciekawszych definicji gier szkoleniowych zaproponował Andy Kirby. Uznał je za “zaplanowane działanie szkoleniowe o określonej treści, którego cel dydaktyczny wychodzi poza ramy wykonania samego działania”. Inaczej mówiąc, rozegranie gry nie prowadzi wprost do osiągnięcia celu edukacyjnego.
Przedstawiona definicja jest jednak zbyt ogólna i równie dobrze można byłoby zaliczyć do gier szkoleniowych nawet testy psychologiczne stosowane podczas szkoleń czy warsztatów. Także w ich przypadku cel dydaktyczny wynika z przepracowania wyników, a nie z samego wypełnienia testu. Dlatego warto określić czym charakteryzuje się gra szkoleniowa.
Cechy charakterystyczne gier szkoleniowych
Wszystkie gry szkoleniowe posiadają sześć najważniejszych cech – cel, zasady, zakończenie, mechanizm, interakcja, kompetencje. Cechy te nie tylko wyznaczają ramy poszczególnych gier, ale także nadają im specyficzny charakter.
Cel gry szkoleniowej
W tym miejscu mówimy o celu gry, który zostaje wyznaczony uczestnikom (a nie o celu dydaktycznym). W przypadku gier szkoleniowych cele najczęściej konstruowane są w oparciu o konflikt i rywalizację. Zadaniem graczy jest więc rozwiązanie konfliktu lub wygranie z konkurencją (np. inną firmą, zespołem, działem, plemieniem). Gracze dążąc do celu spotykają także przeszkody, których pokonanie pozwala zakończyć grę z sukcesem. Wśród przeszkód mogą pojawiać się ograniczenia czasowe lub zasobów (np. materiałów niezbędnych do wykonania zadania), posiadanie sprzecznych informacji, nieefektywny system komunikacji pomiędzy graczami, czy też ograniczenia narzucone przez zasady gry (np. część uczestników ma zawiązane oczy).
Zasady gry szkoleniowej
Zasady gry określają działania jakie są w grze dozwolone lub zabronione oraz konsekwencje podjęcia tych działań. Mogą więc np. określać kiedy zespoły biorące udział w grze mogą komunikować się ze sobą, jaka jest kolejność działań, itp. W ramach zasad może pojawiać się także system naliczania punktów. Podstawowe zasady gry są jawne i przedstawione graczom we wprowadzeniu do gry. Część zasad może być jednak niejawna. Odkrycie ich przez uczestników w trakcie rozgrywki często decyduje o zyskaniu przewagi w grze.
Zakończenie gry szkoleniowej
Każda gra posiada moment, w którym dobiega końca. Odpowiada za to tzw. zasada kończąca, która określa kiedy i w jaki sposób to nastąpi. Może być to określony czas przeznaczony na rozgrywkę, osiągnięcie celu lub określonej liczby punktów. Zakończenie gry wiąże się także z wyłonieniem zwycięzcy lub korzyści osiągniętych przez uczestników w trakcie rozgrywki. Nie jest to więc jeszcze przeniesienie wyników osiągniętych w grze na sytuację zawodową lub życiową uczestników.
Mechanizm gry szkoleniowej
Mechanizm gry odnosi się do pewnych “nieefektywności”, które zostały wkomponowane w grę. Jak stwierdził Thiagarajan, piłkę golfową można umieścić w dołkach na polu golfowym o wiele efektywniej, niż pozwalają na to zasady tej gry. Ta cecha gier szkoleniowych jest odpowiedzialna za pojawiające się czasem podsumowania ze strony uczestników – “przecież to tylko gra”.
Interakcja
Jest elementem, który odróżnia gry od innych form szkoleniowych i decyduje o ich atrakcyjności dla uczestników. Najsilniej angażująca jest interakcja zespołów, a także pojedynczych uczestników. Może mieć ona jednak charakter interakcji z systemem, np. aplikacją komputerową.
Kompetencje
Gra może być uznana za grę szkoleniową, jeśli jej konstrukcja umożliwia rozwój kompetencji uczestników. Omówienie gry, wyciągnięcie wniosków, przełożenie efektów na rzeczywistość zawodową lub osobistą uczestników są bardzo istotnymi elementami gier szkoleniowych.
Podsumowując można powiedzieć, że gra szkoleniowa posiada określony cel, a osiągnąć go można postępując zgodnie z zasadami gry. To co odróżnia gry szkoleniowe od gier symulacyjnych lub symulacji, to fakt, że większość gier szkoleniowych silnie stymuluje rywalizację. Celem gry jest wygrana. W symulacjach również może występować rywalizacja, ale nie przybiera ona tak wyraźnej i intensywnej postaci jak w grach szkoleniowych. Gry szkoleniowe szczególnie wyróżniają się pod tym względem od innych metod. Działa to niewątpliwie korzystnie na zaangażowanie uczestników, ale stwarza przy okazji jedno z zagrożeń wykorzystywania gier szkoleniowych w trakcie szkolenia. Osoba prowadząca szkolenie powinna potrafić poradzić sobie z ewentualnymi negatywnymi skutkami rywalizacji w grupie.
Gry szkoleniowe symulują pewien wycinek rzeczywistości. To jak zostaną zaprojektowane, decyduje o tym jak zostaną przyjęte przez uczestników. Wspomniany efekt “przecież to tylko gra” będzie zależał nie tylko od mechanizmu gry, ale także od sposobu omówienia jej przez trenera. Dopiero rozgrywka wraz z omówieniem gry daje najważniejszy efekt wynikający ze stosowania gier szkoleniowych – kompetencje. Dobre gry projektowane są w celu rozwijania określonych kompetencji uczestników. Cel ten w przypadku gier szkoleniowych realizowany jest przede wszystkim poprzez interakcję pomiędzy uczestnikami. Ta zaś przyczynia się do istnienia tak wielu korzyści ze stosowanie gier szkoleniowych.
